طراحی کشاورزی پایدار

طراحی کشاورزی پایدار یا پرماکالچروکاربرد آن در فضای سبز شهری

 مقدمه:

    پایداری می باید اصل اول بهره برداری و برداشت سود و منافع در هر سیستم تولیدی باشد. متاسفانه امروزه بهره برداران از سرزمین عمدتا به فکر تامین نیازهای آنی و برداشت سود حداکثر از اراضی هستند که این طرز تفکر بسیار خطرناک بوده فقیر شدن اراضی از مواد آلی، فرسایش آبی و بادی، تخریب بافت و ساختمان خاک، شور شدن و رها شدن اراضی،افت کمی و کیفی آبهای زیرزمینی، از بین رفتن تنوع زیستی و گونه های گیاهی و جانوری و نیز فقر و مهاجرت روستاییان به شهر ها را به دنبال دارد اما در صورت اصل قرار گرفتن پایداری، بهره برداری به نحوی می باشد که اجزای هر زیست بوم(اکوسیستم) اعم از خاک، جانداران ذره بینی، جانوران و گیاهان حفظ و به طور مناسب به کارکرد خود ادامه خواهند داد.

تاسف مضاعف آن که گاه دولت ها نیز به منظور رسیدن به تولید بیشتر اما موقت، سیاست هایی را به اجرا می گذارند که مغایر با اصول پایداری است.

 تعریف پرماکالچر یا طراحی کشاورزی پایدار: 

واژه پرماکالچر ترکیبی است از دو واژه پرما که برگرفته از واژه پرماننت به معنی دائمی ونیز پسوند کالچر که در انتهای  واژه های مرتبط با کشاورزی از جمله اگریکالچر(کشاورزی)، هرتیکالچر(باغبانی)، اکو کالچر(آبزی پروری) و ... دیده می شود و به طور خاص دارای معنی پرورش و رویاندن و تولید مواد غذایی است. این واژه بنا به تعریف، عبارت است از طراحی سامانه های(سیستم) تولیدی کشاورزی به نوعی که سه ویژگی تنوع، پایداری و انعطاف پذیری زیست بوم های طبیعی در آنها لحاظ شود. به عبارت دیگر در این نوع از طر احی، تامین نیازها مادی و غیر مادی روستانشینان اعم از مواد غذائی، انرژی، مسکن و... همراه با پایداری تولید و زیست بوم به طور جامع مورد نظر قرار می گیرد. به عبارت بسیار ساده می توان گفت متخصصان این رشته علمی-کاربردی دارای نگاه سنتی نسبت به کشاورزی نبوده و در جهت رسیدن به بهره برداری پایدار و بهینه اقدام به طراحی سامانه های کشاورزی می کنند. 

    برخی رهیافت های طراحی کشاورزی پایدار: 

    در طراحی کشاورزی پایدار،از آنجا که اصل تنوع جایگاه ویژه ای دارد و تا حدودی ضامن پایداری آن است با کاشت درختان متنوع اما دارای کارکرد و نقش مکمل از مزایای بسیار زیاد آن بهره مند می گردند. تنوع مورد بحث در طراحی کشاورزی پایدار شامل تنوع محصولات اعم از چوب، میوه، سبزیجات، گیاهان دارویی،علوفه و نیز تنوع فرم های رویشی شامل درخت، درختچه، بوته و گیاهان علفی، نوع کارکرد گیاهان در سیستم( مصرف کننده یا تثبیت کننده ازت)، تنوع رنگ و بوی گیاهان و گل ها، تناوب کشت و چرای دام و ..... است که به نوبه خود در پایدار سازی سامانه، بهره مندی از محصولات و منافع متنوع، شتاب بخشیدن به بازسازی و بازسبزی سرزمین های تخریب شده، مبارزه بیولوژیک با آفات و بیماری های گیاهی، سالم سازی تغذیه مردم و کاهش بیماری هایی همانند سرطان از طریق تولید محصولات وغذاهای طبیعی(ارگانیک) و دارای کیفیت برتر می‌باشد.

    چیدمان زیر سامانه های تولیدی در طراحی کشاورزی پایدار به شکلی است که اگر به آن پلی کالچر یا طراحی چند سامانه(سامان) تولیدی پایدار کشاورزی اطلاق نمائیم سخن به گزاف نگفته ایم، پرورش انواع مرغ، دام، آبزیان،زنبور عسل، درختان باغی و جنگلی و... همه و همه به طور مکمل و منسجم و بدون استفاده از سم و کودهای شیمیائی به عنوان مثال پرورش مرغان در این مزارع در محیط باز و بزرگ و در بسترهای پوشیده از کاه و کلش انجام گردیده و مواد بستر پس از آمیخته شدن با کود مرغان جهت تولید کمپوست و تقویت دیگر اجزای سامانه استفاده می شوند. 

   در این روش، الگوها برگرفته از طبیعت هستند و اقدامات، صرفاً در جهت شتاب بخشیدن به فرایندهای بازسازی و بازسبزی طبیعت می باشند و یافتن الگوهای طبیعی بسیار ارزشمند شمرده می شود. در اینجا لازم است با بیان یک یا دو مثال، بحث الگو گیری از طبیعت به شکل روشن تر تبیین گردد:

- مکانیزم تولید مواد آلی و هوموس در جنگل: بررسی خاک مناطق جنگلی نشان می دهد که این خاک ها از نظر مواد غذایی بسیار غنی و از نظر وضعیت زندگی در خاک (موجودات زنده ذره بینی متشکل از قارچها و باکتریهای همزیست با گیاهان)بسیار سرشار هستند که این خود بخشی از راز پایداری ، تنوع و انعطاف در جنگل ها را تشکیل می دهد. بنابراین در طرح های بازسازی و بازسبزی سرزمین های خشک که در طراحی کشاورزی پایدار اعمال می شود به سیستم، کمپوست آلی اضافه می شود. خاک این گونه اراضی معمولا با شوری و قلیائیت بالا، خشکی، فقر مواد غذائی و فقدان زندگی در خاک مواجه هستند و زنده کردن خاک راه حل بنیادی برای رفع تمام این مشکلات محسوب می گردد(ترکیب این موجودات عمدتاً آب و مواد آلی است) و این گام بر نهالکاری بدون زنده سازی خاک طرح های منابع طبیعی یا نهالکاری توام با تعویض خاک پروژه های باغبانی در خاک های نامناسب که مستلزم صرف هزینه و وقت بسیار هستند اولویت دارد.

   لذا در  سامانه های کشاورزی پایدار استفاده از کودهای شیمیائی که نه تنها هیچ کمکی به زندگی در خاک نمی نمایند بلکه در تخریب ساختمان آن نیز موثرند مردود شمرده می شود. کود های شیمیایی عمدتا به مدت 1 سال به مصرف تغذیه گیاه می رسند وعلاوه بر تخریب خاک، نقش مهمی در آلودگی آب های سطحی و زیرزمینی دارند حال آنکه کودهای دامی تا 5 سال و کودهای کمپوستی بیش از 20 سال سلامت خاک و مواد غذایی لازم برای گیاه را فراهم می کنند. 

- نمک شوئی از خاک توسط آب باران و ممانعت شوری زایی مجدد: نمک شوئی از خاک به کمک آب باران پدیده ای است که در بسیاری از روش های سنتی کشاورزی نیز رایج می شود. با عنایت به این مورد، در طرحهای کشاورزی پایدار جمع آوری و نفوذ دادن آب باران در خاک جایگاه ویژه ای دارد و سامانه های متعادل بهره برداری از آبهای زیرزمینی همانند قنات بسیار مغتنم شمرده شده توجه زیادی به گردآوری دانش بومی مربوطه می شود حال آنکه به ویژه در مناطق خشک، نصب موتور پمپ بر روی چاه های کشاورزی که غالباً با بهره برداری ناپایدار همراه بوده، زمینه افت آبهای زیرزمینی و شور شدن آب و خاک را فراهم می آورد. تفاوت قابل توجه روش های سنتی با روش های مورد استفاده در سامانه های کشاورزی پایدار در این زمینه، توجه به برخی اقدامات مکمل است که روند بالا آمدن نمک از لایه های زیرین و بازشوری خاک را متوقف می نماید که خود این اقدامات نیز برگرفته از درس ها و الگوهای طبیعی هستند. در اینجا، با استفاده از طراحی سازه های خاکیEarth works اعم از بندهای خشکه چین و گابیونی و نیز احداث وکانال های عرضی برروی خطوط تراز موسوم به سوئل، آب تمامی آبراهه های یک حوزه را جمع آوری و به درون خاک نفوذمی دهند که ضمن نمک شویی و کاهش شوری و قلیائیت، زمینه لازم برای رشد جانداران خاک، حفظ و ذخیره موثرتر رطوبت، تقویت مواد آلی، رویش و استقرار پوشش گیاهی و نهایتاً کاهش تبخیر را فراهم می آورد. احداث کانال ها برروی خطوط تراز یکی دیگر از الگوها برگرفته از طبیعت است. در این الگو، رفتار آب تابع قانون ظروف مرتبط - علم فیزیک- بوده، نفوذ تدریجی هرزآب در خاک و تقویت آب های زیر زمینی و زیرقشری را موجب می گردد. متاسفانه در بیشتر پروژه های سنتی خطوط تراز مورد بی توجهی قرار گرفته و کانالها و جوی های سنتی عمدتا نقش انتقال آب را به عهده دارند. مطالعه اسناد مربوط به  پروژه های موفق انجام شده نشان می دهد حتی در سرزمین های دارای بارندگی 350-250 میلی متر پس از اجرای کار های خاکی، شاهد جوشش و پدیدار شدن چشمه بوده اند.نهالکاری بااستفاده از گونه های بومی و غیر بومی به عنوان گونه پیشرو یا هدف می تواند از طریق ایجاد سایه، کاهش سرعت باد ونیز پوشیده شدن خاک با لاشبرگ، به کاهش تبخیر کمک نماید. علاوه براین افزایش پدیده بخار – آب (تبدیل بخار آب موجود در هوا به قطره های مایع همانند شبنم و چکیدن آنها بر سطح خاک ) نقش بسزایی در حفظ رطوبت خاک و کاهش تبخیر دارد. جذب و قفل شدن نمک در بافت آلی گیاهان را نیز می باید مورد توجه داشت که عمدتاً از طریق رویاندن گونه های سریع الرشد غیر بومی و پیشرو پیگیری می شود. نتایج طرحهای انجام شده نشان می دهد که مجموعه اقدامات فوق سبب می گردد تا مصرف آب در اراضی کشاورزی تا 50 درصد کاهش یابد. استفاده از کمپوست ها به مفهوم کودهای آلی انسان ساز با هدف زنده سازی و افزایش زندگی در خاک که موجب بارور شدن آن به طور بلند مدت خواهد شد، یکی دیگر از رهیافت های مربوطه می باشد. کمپوست ها اساساً ازتمامی موادی که دارای منشا زنده و آلی هستند، قابل تهیه می‌باشد . بنابراین لاشبرگ، سرشاخه های خرد شده، درختان، خاک اره، پسماند ها و دور ریزهای غذای انسان، مقوای خرد شده، بقایای جانوری همانند لاشه جانوران مرده و یا پوست و گوشت و استخوان آنها، کود دامی به ویژه کود گوسفندی و کاه و کلش و حتی ادرار انسان و دام بدین منظور قابل استفاده است. برای تهیه کمپوست، لاشبرگ ها به صورت لایه لایه با کود دامی به خوبی مخلوط و با مقدار مناسب آب خیس می گردند و بقایای جانوری در میان آنها قرار می گیرد. پشته مواد کمپوستی به حجم حداقل یک متر مکعب همزمان شروع به تولید جانداران ذره بینی می نماید. گرم شدن پشته پس از روز چهارم بیانگر عملکرد صحیح و شکل گیری واکنشهای بیوشیمیایی مورد نظر است .اگر این پشته پس از روز چهارم به مدت 14 روز هر دو روز یکبار زیر و رو گردد ،پس از روز 18 قابل استفاده می باشد . می توان کمپوست تولید شده را در یک ظرف یک متر مکعبی حاوی یک پمپ 750 واتی دمنده اکسیژن قرار داد و با اضافه نمودن برخی مواد غذایی مکمل از جمله ملاس چغندر قند، پودر ماهی، خوراک کرمی، و ... آن را طی چند ساعت هزاران برابر آکنده تر از قارچها و باکتریهای مفید هوازی نمود که به آن چای کمپوستی گفته می شود. یک لیتر چای کمپوستی می تواند برای غنی سازی 5 هکتار زمین مورد استفاده قرار گیرد. بخشی از مزایای استفاده از کمپوست ها به شرح زیر است:

• تامین مواد غذایی مورد نیاز گیاه برای درازمدت

• زنده کردن خاک از طریق افزایش جانداران ذره بینی هوازی مفید

• اصلاح ساختمان خاک

• تنظیم اسیدیته خاک

• ذخیره سازی آب در خاک

•  آب را به صورت تدریجی آزاد و به آسان در اختبار گیاه قرار می دهند.

• قابلیت تولید به صورت متناسب با شرایط محیطی و نوع کاربری ( اسیدی یا قلیایی بودن و یا مصرف باغداری یا زراعت)

• شتاب بخشیدن به بازسازی خاک

• کمک به اصلاح خاک  در محیط های شور

• افزایش اکسیژن خاک

• کاهش تبخیر تعرق

• پیشگیری از سله بستن خاک

• تقویت کمیت و کیفیت مواد غذایی تولید شده

• کاهش آفات و بیماری ها 

• فراهم ساختن زمینه مبارزه بیولوژیک با آفات

• ارزان بودن

• در دسترس بودن مواد مورد نیاز برای تولید در همه جا

• کم مصرف بودن و قابل تقویت تا صدها و هزاران برابر

• ساده بودن فرایند و تجهیزات تولید

• امکان استفاده در هر مرحله از رویش گیاهی ( پیش یا پس از کشت یا جوانه زنی یا ...)

• ایجاد پایداری و تنوع در محیط زیست

برخی نمونه های و تجارب موفق:

      در اینجا لازم است برای روشن شدن بیشتر مطلب و ضرورت الگوسازی به برخی نمونه های موفق این طرح ها در مناطق خشک و بیابانی اشاره گردد. پروژه اجرا شده در کشور اردن یکی از تجارب موفقی است که هر چند در سطح کوچک 4 هکتار به اجرا در آمده اما نتایج اعجاب انگیزی به همراه داشته و توصیف آن به لحاظ سادگی و قابلیت تعمیم راهکارهای به کارگرفته شده در محیط بسیار خشک و شور سایت پروژه خالی از لطف به نظر نمی رسد. این پروژه در ابتدا با کم توجهی و بی رغبتی کشاورزان محلی مواجه شد اما پس از مدت کمتر از یکسال همگان را شگفت زده و جذب نمود.این پروژه از سال 1999 در دره رود اردن(دریاچه بحرالمیت ) به اجرا در آمد. مهمترین هدف این پروژه ارائه الگویی برای توسعه پایدار سرزمین های خشک بوده و نشان  می دهد، نیازهای پایه مورد نیاز برای یک زندگی سلامت، پرمعنا و با آرامش می تواند توسط مردم محلی درک و تامین شود. این منطقه دارای آب و هوای فراخشک بوده، متوسط بارندگی حدود 50 میلی متر است که در ترسالی ها به 150 میلی متر نیز می رسد حال آنکه میزان تبخیر تعرق پتانسیل بیش از 5 هزار میلی متر می‌باشد. دمای هوا در تابستان بیش از 40 درجه و چند روز نیز به بیش از 50 درجه سانتی گراد می رسد. میزان شوری آب و خاک بسیار بالا، درجه اسیدیته خاک بین8.5تا9.5 ، سطح آبهای زیرزمینی بسیار پایین، همراه با وزش بادهای شدید بوده است. در این پروژه شیوه های مناسب خانه سازی با سامانه های خنک کننده طبیعی و کارامد به لحاظ مصرف انرژی، نهالستان  ( تاسیسات تولید نهال)، برق خورشیدی، آبگرم خورشیدی،بازیافت پساب ها به کمک جانداران ذره بینی، توالت های کمپوست خشک، سازه های خاکی مخصوص جمع آوری باران و نیز سامانه های تولید مواد غذایی گیاهی و جانوری به صورت موثر و مکمل به کار گرفته شده است. در این طرح، کارهای خاکی به شکل سوئل و گابیون بر روی خطوط تراز طراحی گردید که آب  رگبارها را از اراضی بالادست و جاده حاشیه شمالی عرصه جمع آوری می نماید. متعاقباً در کنار هر درخت میوه، چهار درخت غیر مثمر تثبیت کننده نیتروژن مستقر شد. هدایت جریان باد به ارتفاعات بالاتر از سطح زمین، امکان کاهش تبخیر را فراهم  آورد و شاخه و برگ هرس شده درختان بالغ، به عنوان مالچ و علوفه دام مورد استفاده قرار گرفت. به منظور بهره مند شدن از مزایای کود دامی نیز اقدام به پرورش حیوانات اهلی و دام شد از جمله آشیانه ای برای استقرار کبوتران در بالای باغچه سبزیجات استقرار یافت که موجب تغذیه خاک و ایجاد سایه گردید. خرگوشها نیز در مکانی استقرار یافتند که مدفوع آنها به طور مستقیم موجب تغذیه کرم های کمپوستی شد که این کرمها به نوبه خود تولید کننده کودهای آلی هستند. جوجه ها در محوطه ای باکف پوشیده از کاه و کلش عمیق پرورش داده شدند که این سامانه به تولید مواد کمپوستی باکیفیت منجر شد .علاوه براین یک آشیانه اردک در بالای مزرعه و یک حوضچه کوچک در زیر آن احداث و آب آن به صورت ثقلی جهت آبیاری مصرف و خاک را تغذیه نمود. یک سامانه اکوپوتیک به مفهوم تولید و پرورش در آب در نهالستان بنا شد که با استفاده از انرژی خورشیدی اقدام به تولید ماهی و سبزیجات می نماید. کمپوست هم برای افزایش حاصلخیزی خاک تولید و در یک سامانه کوچک تولید چای کمپوستی تقویت گردید. یک ساختمان اکولوژیک نیز طراحی و احداث شد که به عنوان کلاس و دفتر کار پروژه بهره برداری می گردد . این ساختمان به لحاظ ظاهر به شکلی طراحی شده که توسط مردم محلی قابل پذیرفتن و اجرا باشد. خانه های بومی در این منطقه به طور سنتی از بلوک های سیمانی ساخته می شوند اما خانه مورد احداث به جهت حفظ انرژی با دو لایه نازک سیمانی که حد فاصل آنها از بسته ها مکعب مستطیل شکل کاه پر شده ، ساخته شد. بنابراین خانه به لحاظ شکل ظاهری کاملاً  مشابه خانه های روستایی است اما یک محیط بسیار راحت و کارآمد از نظر صرفه جویی در مصرف انرژی را فراهم می سازد. علاوه بر این انرژی مورد نیاز کل پروژه از انرژی خورشیدی تامین می گردد . همچنین یک سامانه توالت تولید کننده کمپوست خشک طراحی و نصب گردید که طراحی آن بسیار ساده است. پساب خانه های روستایی نیز با استفاده از یک سامانه شنی بازیافت و آب آن برای ایجاد باغچه های روستایی در کنار هر خانه به کار گرفته شد. در این سامانه ها از گیاهان و جانداران ذره بینی برای تصفیه بیولوژیک بهره می گیرند. مجموعه اقدامات انجام شده به ایجاد یک باغ بسیار متنوع و پایدار همراه شد که در سال نخست به مدت 6 ماه با استفاده از آب چاه آبیاری شد. در سال دوم 3 ماه و در سال سوم یک ماه و از سال چهارم به طور کامل عملیات آبیاری با آب چاه متوقف شد.

4- جمع بندی و نتیجه گیری:

با یک نگاه اجمالی به رهیافت های طراحی کشاورزی پایدار مشهود است که روشهای به کارگرفته بسیار ارزان و کم هزینه، ساده ، قابل درک و اعمال توسط مردم محلی بوده و همگی برگرفته از الگوهایی است که در طبیعت با سرعت آهسته تر در حال شکل گیری است. در واقع هدف طراحان و مجریان کشاورزی پایدار به کارگیری الگوهای طبیعی به شکل هدفمند، منسجم، مکمل و زمان بندی شده در جهت شتاب بخشیدن به پدیده های طبیعی در جهت رسیدن به مراحل بالاتر تکاملی زیست بوم می‌باشد بنابراین در کشاورزی پایدار اصل بر بهره برداری صرف نیست و پایداری زیست بوم های تولیدی به لطف توجه به جانداران خاک و زنده کردن آن جامه عمل پوشانیده می شود. در واقع دراین  سیستم ها برابر و یا فراتر از موادی که طی فرآیند تولید، از خاک جذب می گردد، به آن باز گردانیده می شود و به طور کلی روش های مورد استفاده، برای بازسازی اراضی تخریب شده بسیار مفید و موثر بوده و به شکل غیر قابل باوری بر سرعت مکانیزم های بازسازی و احیای اراضی می افزایند. بدیهی است بازسازی طبیعت در سرزمین های تخریب شده، بدون این گونه اقدامات مستلزم زمان طولانی است که به ویژه در اراضی خشک این زمان بسیار طولانی تر و شاید هزاران سال خواهد بود.

 در یک جمع بندی مختصر می توان به موارد ذیل به عنوان برخی مزایای طرح های کشاورزی پایدار اشاره نمود که این محاسن سرمایه گذاری در آموزش و اجرای پروژه های الگویی را یک ضرورت ساخته است:

- پایداری تولید

- تنوع تولید

- ارزان و قابل دسترس بودن روش ها

- مطالعه و انتخاب الگوها از طبیعت

- استفاده از آب باران برای شیرین سازی خاک و تامین آب مورد نیاز کشاورزی در مناطق خشک و نفی اتکا به پمپاژ آب از چاه
- استفاده از دور ریزها، پسماندها و ضایعات در جهت تقویت تولید و پایداری آن

- کمک گرفتن از متخصصان مختلف برای طراحی یک محیط روستایی وشهری  بسیار روزآمد اما تولید محور

- کنترل آفات و بیماری های گیاهی به صورت بیولوژیک و بدون استفاده از سموم شیمیایی

- زنده سازی خاک با استفاده از کمپوست های آلی و نفی استفاده از کودهای شیمیایی

- جلوگیری از شوریزایی و بازشوری خاک با استفاده ازمکانیزم های طبیعی

- برنامه ریزی برای توسعه روستا بر پایه آغاز تولید کشاورزی از درون روستا

- توجه به سامانه های پایدار تامین و مصرف انرژی همانند انرژی خورشیدی و خانه های انرژی-کارامد

- کاشت گونه های غیر مثمر تثبیت کننده از خانواده بقولات با درختان میوه

- شناسایی گونه‌های گیاهی بردبارتر و سریع رشدتر، از طریق ایجاد آنالوگ ( حوزه زوجی) و یافتن مناطق دارای شرایط مشابه آب و هوائی میان کشورها و  قاره ها به طور گسترده

لازم به ذکر است که موضوع پرماکالچر در بالا در مورد کشاورزی پایدار بحث شد که همین موضوع در فضاهای سبز شهری می تواند به عنوان یک الگوی مناسب مورد بهره برداری قرار گیرد ؛ لذا بحث را به این طریق ادامه می دهیم که ما به عنوان متصدیان فضاهای سبز شهری بایستی به دنبال  این باشیم که در طراحی واحداث  ونگهداری فضاهای سبز  به گونه ای عمل کنیم که کمترین لطمه به اکوسیستم طبیعی آن محل با کمترین دستکاری در طبیعت  اتفاق افتد  .  وبا مطالعه وشناسایی آب وهوا وخاک واستعدادهای طبیعی وذاتی منطقه وبرنامه ریزی درست ، فضاهای سبزی با کمترین هزینه احداث ونگهداری  ، ایجاد نماییم .

چندمثال از کارهای انجام گرفته وراهکارهای ارائه شده در جهت ایجاد فضای سبز پایدار  در سطح شهرستان بجستان:

     به عنوان نمونه عینی ما در چندین سال گذشته با مطالعه اجمالی فضای سبز شهرستان بجستان وسایر شهرستانهای همجواراز نظر آب وهوا وخاک و به طور کلی اقلیم منطقه تعدادی از گونه های غالب  گل وگیاه ودرخت ودرختچه را شناسایی نمودیم که با شرایط نامساعد این منطقه( که دارای آب و هوای بسیار خشک وتابستانهای گرم وزمستانهای بسیار سرد وخشک وبادهای گرم تابستان وسرد زمستان وآب وخاک شور وقلیایی می باشد.)  سازگار بوده وسعی در تکثیر وگسترش این گونه های مقاوم در سطح شهرستان داشته وداریم تا با استفاده از این گونه ها کمترین مشکل در احداث ونگهداری فضای سبز داشته باشیم.

در مورد خاک وآب منطقه تلاش شده است با توجه به وضع موجود کمترین دستکاری در اکوسیستم طبیعی محل صورت گیرد وبا توجه به آب وخاک وتوپوگرافی محل احداث پارک و فضای سبز  ازگونه های متعدد درخت ،درختچه ،گلها وگیاهان پوششی مقاوم وبومی منطقه استفاده گردد به طوری که در طراحی  واجرا کمترین هزینه جابجایی وتعویض وتسطیح خاک  صورت گرفته وسعی شده وضع موجود از نظر توپوگرافی وشکل زمین وبافت وجنس خاک حفظ گردد وبا ایجاد میکرو کلیماهای متعدد در سایت  از گونه های گیاهی متعدد استفاده گردیده است. که در طراحی منظر بسیار منحصر به فرد و الگو گرفته از طبیعت می باشد.

با استفاده از سنگریزه ها وشن وماسه در طراحی بستر پارک علاوه بر طبیعی جلوه نمودن سایت  سعی شده تا نزولات آسمانی در بستر فضای سبز پارک نفوذ یافته وعلاوه بر شستشوی نمک واملاح معدنی خاک از شورشدن خاک جلوگیری گردد.

در مناطقی که نیاز به کاشت گونه های گیاهی خاص که حساس به شرایط نامساعدمنطقه بوده با ایجاد بادشکن وایجاد میکروکلیماهای مورد نیاز نسبت به کاشت آنها به صورت محدود اقدام گردیده است.

با توجه به کمبود آب وکیفیت پایین آن تاحد امکان ازکاشت ونگهداری  گیاهان بانیاز آبی بالا وحساس به تنش آب وهوایی  خودداری شده.ودر عوض با کاشت گونه های مقاوم گیاهان  پوششی  مانند فرانکینیا علاوه بر حفظ طراوت وزیبایی فضای سبز در مصرف آب صرفه جویی گردیده است.

سعی گردیده با ایجاد شبکه آبیاری فضای سبزو کوتاه نمودن مسیرهای آبیاری از نفوذعمقی  بیش از اندازه آب در ابتدای مسیر های آبیاری وبه دنبال آن از دسترس خارج شدن آب فضای سبز به اعماق زمین جلوگیری گردد.

با ایجاد گلخانه ونهالستان و تولید انواع گل وگیاه ودرختان ودرختچه های  مورد نیاز علاوه بر خودکفایی در این زمینه وایجاد درآمد وکاهش هزینه ها و اشتغالزایی  باعث تولیدو گسترش گونه های محلی و سازگار نمودن گونه های غیر محلی با آب وهوای منطقه سعی در ایجاد فضای سبز پایدارتری داشته واز کاشت گونه های حساس به شرایط محیطی منطقه جلوگیری شده است.

با استفاده از کودهای دامی وکمپوست  وخاک زباله های سرند شده در بستر خاک فضای  سبز موجب بالا رفتن مواد آلی خاک ورشد جمعیت زیستی خاک وبه عبارتی زنده شدن خاک گردیده.که به نوبه خود باعث حاصلخیزی بیشتر خاک وبهبود کیفیت بافت وساختمان خاک شده است.

استفاده از گونه های مثمر  غالب منطقه (انار وپسته وسنجد) در طراحی واحداث کمربند سبز شهر که حدود 10هکتار  از کمربند احداثی در سالهای گذشته از درختان انار وزیتون  غرس گردیده؛که علاوه بر ایجاد درآمدمطمئن، باعث ایجاد فضای سبزی پایدار در اطراف شهر شده است.

 

مهدی حاتمی کارشناس طرح وتوسعه فضای سبز  شهرداری بجستان

 

منابع:  آقای حسین بدری پور و اطلاعات فضای سبز شهرداری بجستان